عید قربان یا عید اضحی یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان است که حجاج در این روز به قربانی کردن می‌پردازند و آن را میان نیازمندان توزیع می‌کنند.
طبق روایات اسلامی، در روز دهم ذی‌الحجه خداوند برای آزمودن حضرت ابراهیم(ع)، به پیامبر خود فرمان داد تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند. او اسماعیل را به قربانگاه برد ولی جبرئیل همراه با (قوچی) نازل شد و ابراهیم آن را به جای اسماعیل قربانی کرد.
معنی عید اضحی
عید سعید قربان را به عربی «عید اضحی» می‌گویند، چرا که اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا می‌آید (قبل از ظهر)، آن موقع را ضحی گویند، چنانچه در قرآن کریم آمده است: والشمس و ضحی‌ها (قسم به خورشید و چاشتگاه آن) و، چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی می‌کنند و قربانی را اضحیه یا ضحیه گویند بدین سبب روز دهم ذی‌الحجه را که قبل از ظهر آن، عمل قربانی انجام می‌شود «عید اضحی» می‌گویند.
تاریخچه عید قربان
قربانی کردن از قدیم وجود داشت. انسان‌های اولیه برای کسب رضایت خدایان دست به قربانی کردن حیوانات و انسان‌ها می‌زدند. تاریخ قربانی بسیار قدیم است و از زمان حضرت آدم ابوالبشر (ع) وجود داشته و در ادیان گذشته نیز جزو مقررات دینی به شمار می‌آمده که بخشی از آن به اختصار بیان می‌شود:
* قربانی فرزندان حضرت آدم(ع) که نخستین قربانی در عالم به شمار می‌رود و در آیات ۳۰- ۲۷ سوره مائده تصریح شده، خلاصه آن به شرح زیر است: دو پسر حضرت آدم به نام هابیل و قابیل به ترتیب شبانی (چوپانی) و کشاورزی می‌کردند و صاحب گوسفندان و آب و خاک فراوان بودند، حضرت آدم(ع) آنان را امر به قربانی در راه خدا کرد.
هابیل یکی از بهترین شتران یا گوسفندان را برای قربانی در راه خدا اختصاص داد و قابیل دسته‌ای از گندم‌های پست و نامرغوب را جهت قربانی انتخاب کرد که قربانی هابیل مقبول درگاه پروردگار شد و قربانی قابیل به علت اخلاص نداشتن مردود شد. قابیل به سبب قبول نشدن قربانی حسادت ورزید و آتش خشم و کینه‌اش زبانه کشید، نفس اهریمنی و شیطانی قابیل او را به کشتن برادر وادار کرد و هابیل را کشت و در دنیا و آخرت زیان کار شد.
* حضرت نوح پیغمبر(ع) پس از طوفان، مذبحی ترتیب داد و حیوانات بسیاری در آنجا برای خدا قربانی کرد.
* قربانی حضرت ابراهیم خلیل (ع) یگانه فرزندش اسماعیل(ع) که در آیات ۱۰۲ تا ۱۰۷ سوره صافات بیان شده است.
* در زمان حضرت موسی(ع) به عقیده یهودیان دو نوع قربانی وجود داشت، یکی قربانی دموی و دیگری قربانی غیر دموی که قربانی دموی بر ۳ قسم است: قربانی که آن را به آتش می‌سوزاندند و جز پوست آن چیزی باقی نمی‌گذاردند، قربانی که برای جبران گناه تقدیم می‌کردند و قسمتی از آن را می‌سوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی می‌گذاشتند و قربانی که برای تندرستی انجام می‌دادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند.
قربانی غیر دموی نیز عبارت از رها کردن حیوان در بیابان‌ها بود و اعراب نیز از بنی‌اسرائیل تقلید کردند و به عنوان تقرب به بت‌های خود، حیوانات را در بیابان رها می‌کردند که اسلام این عادات نکوهیده را تحریم کرد و این همان قربانی است که در آیه ۱۰۳ سوره مائده به نام بحیره و سائبه نامیده شده است.
* در آئین مسیحیت نیز به عقیده عیسویان، قربانی منحصر به شخص مسیح بوده و گویند حضرت عیسی (ع) خون و گوشت خود را فدای مردم جهان کرد و به همین مناسبت یکی از فروع دین نصاری آن است که باید ماهی یک مرتبه و یا حداقل سالی یک بار نزد کشیش بروند و به قدر تمکن، وجهی به وی تقدیم دارند و به تمام گناهانی که در مدت مزبور مرتکب شده‌اند اقرار کنند تا کشیش که به عقیده آنان جنبه عفاریت دارد آن گناهان را بیامرزد.
* در اعراب زمان جاهلیت که سران قبایل به مکه می‌آمدند، ساکنان مکه مهماندار و میزبان آنان بودند و هر دو دسته خود را به کشتن شتر و گاو و گوسفندان برای بت‌های خود و اطعام به فقرا و گرسنگان موظف می‌دانستند.
قربانی عید قربان
در هشتمین روز از ماه ذی‌الحجه، حضرت ابراهیم فرشته‌ای را بر روی سرش یافت که به او می‌گفت: ای ابراهیم، پروردگار تو می‌فرماید که اسماعیل خود را برای من قربانی کن. حضرت ابراهیم بسیار هراسان شد و در شب عید قربان نیز باز همین خواب را دید. با دیدن مجدد خواب برای اجرای دستور خدا به یقین رسید. در صبح عید قربان از هاجر خداحافظی و با اسماعیل روانه منا شد. اسماعیل نیز در پی شنیدن سخن پدر گفت: ای پدر بزرگوار من، اگر هزار جان داشتم، همه را به فرمان الهی قربان می‌کردم و تسلیم امر الهی می‌شدم.
زمانی که ابراهیم در مسیر منا به جمره اول رسید، شیطان بر او وارد شد و سعی در اغفال او کرد. ابراهیم (ع) هفت سنگ به او پرتاب کرد و در جمره دوم و سوم نیز هفت سنگ مجدداً نثار شیطان کرد. رمی جمرات از آن موقع جز مناسک و اعمال حج شده است. سپس پدر پیشانی اسماعیل را بر روی زمین و تیغ را بر گلوی او گذاشت؛ تیغ را کشید اما رگ و گوشت اسماعیل بریده نشد تا اینکه ندا از حق تعالی رسید، ابراهیم عملت مورد قبول درگاه ما واقع شده است. آن گاه قوچی برای ذبح به سوی آنها روانه شد. این داستان آموزنده مبنای شکل‌گیری فلسفه عید قربان شد.
عید قربان در کشورهای اسلامی
عید قربان یکی از تعطیلات رسمی در تقویم اسلامی است که در کشورهای اسلامی از یک روز تا یک هفته به مناسب این عید بزرگ تعطیل و مراسم‌ها و جشن‌های باشکوهی در این کشورها برگزار می‌شود، در جمهوری اسلامی ایران به مناسبت عید قربان یک روز تعطیل رسمی است.
عید سعید قربان در افغانستان
مسلمانان افغانستان صبح روز عید قربان با پوشیدن لباس‌های نو در حالی که ذکر الله اکبر بر زبان دارند به سوی مساجد حرکت می‌نمایند تا نماز پرشکوه عید قربان را برگزار کنند.
سنت پیامبر(ص) در عید قربان
عید قربان به عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی، اعمال و آدابی دارد از جمله آن سنت پیامبر (ص) در این عید بزرگ است؛ روایت شده که رسول خدا(ص) در عید فطر و قربان هر اندازه هوا سرد و یا گرم بود، بُرد می‌پوشید و عمامه به سر می‌نهاد. همچنین رسول خدا(ص) روز عید فطر و قربان، وقتی برای نماز عید خارج می‌شد، صدایش را به تکبیر بلند می‌کرد.
همچنین امام صادق(ع) در حدیثی فرمود: سنت بر آن جاری شده که آدمی روز «عید فطر»، قبل از رفتن برای خواندن نماز عید در مصلّی و در «عید قربان» بعد از آن، افطار کند.
همانگونه گفته شد قربانی کردن برای کسانی که در حج حضور ندارند، مستحب است، اما از سوی ائمه اطهار(ع) و پیامبر اکرم(ص) بسیار سفارش شده است و در روایتی آمده که امّ سلمه نزد پیامبر (ص) آمد و گفت: ای رسول خدا (ص)، عید اضحی فرا می‌رسد و من قیمت قربانی را در اختیار ندارم، پس آیا قرض کنم و قربانی کنم؟ فرمود: قرض بگیر، زیرا که آن قرضی ادا شده است.
در روایات آمده است که رسول خدا(ص) دو قوچ قربانی کرد که یکی از آنها را به دست خودش ذبح کرد و فرمود: خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از اهل بیتم که قربانی نکردند و بعد دیگری را ذبح کرد و فرمود: خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از اُمتم که قربانی نکردند.
منبع: ایمنا
