احسان و نیکوکاری در ماه رمضان بر اساس روایات و قرآن، یکی از فلسفه‌های تشریع روزه، آگاه شدن اغنیا از وضع فقرا و دلسوزی آنان بر احوال بینوایان است. لذا روزه‌داران در ماه رمضان از وظیفه انفاق و احسان غافل نشوند. در این مجال به معرفی برخی از شرایط و آداب احسان و نیکوکاری در ماه رمضان، که در کتاب «کنزالمرام فی اعمال شهرالصیام» (ص ۴۴۷) ذکر شده است، می‌پردازیم.
۱- انفاق و احسان از مال حلال
قرآن کریم می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ»؛
هان ای کسانی که ایمان آورده اید، از اموال پاکیزه ای که کسب کرده اید انفاق کنید.
۲- انفاق با حفظ آبروی اشخاص
در ماه مبارک رمضان بر لزوم صدقه پنهانی تأکید شده و آمده است: «صَدَقَهُ الِّسرِّ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ»؛ یعنی انفاق پنهانی، آتش غضب خدا را خاموش می‌کند.
۳- انفاقِ بهترین‌ها
قرآن کریم می‌فرماید:
«لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّی تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّون»؛ یعنی، به نیکوکاری نمی‌رسید جز هنگامی که از آنچه خودتان دوست دارید، انفاق کنید.
۴- انفاق پیش از سؤال(قبل از آنکه فقیر درخواست کند)
در روایات آمده که برای حفظ آبروی اشخاص بهتر است که پیش از اظهار حاجت، انسان، حاجت افراد مستمند را روا سازد.
صائب تبریزی گوید:
از تلخی سؤال، گروهی که واقفند
فرصت به لب‌گشودن سائل نمی‌دهند
۵- انفاق بدون منت
قرآن کریم می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَی»
یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید صدقه‌های خود را با منت نهادن و اذیت کردن باطل نسازید.
کسی که دست بذل و بخشش دارد باید همواره خدای را سپاس گوید که او را بی نیاز ساخته و محتاج دیگران نکرده است و باید نیاز دیگران را به او یکی از نعمت‌ها و هدیه‌های الهی بشمارد، چنانکه در حدیثی شریف آمده: کمک به فقیر، هدیه پروردگار است بر غنی؛ اگر حاجتش را روا سازد هدیه الهی را پذیرفته و اگر روا نکند هدیه الهی را رده کرده است.
۶- تقدیم ارحام(کمک به خویشاوندان تهیدست)
از پیامبر رحمت(ص) پرسیدند: کدامین صدقه برتر است؟ فرمود:
«عَلی ذِی الرَّحِمِ الْکاشِحِ»؛ یعنی برخویشاوند تهیدست.
«کاشِح» در لغت به دو معنی آمده است: ۱_ تهیدست. ۲_ قطع رابطه.
در اینجا هر دو معنی مورد نظر است، اگر خویشاوند انسان تهیدست باشد، حتماً باید او را مقدم بدارد و اگر فامیل انسان با انسان سر ناسازگاری و احیاناً سر ستیز دارد، انسان با صله رحم، رفع خصومت و عداوت می‌کند.
در حدیث شریف آمده است:
«لا صَدَقَهَ وَذُو رَحِمٍ مُحْتاج»؛ یعنی تا وقتی خویشاوندی نیازمند است، صدقه بر دیگری روا نیست.
پس از خویشاوندان، همسایگان، آبرومندان، دانشمندان و دوستان اهل بیت(ع) بر دیگران مقدم هستند.
امام کاظم(ع) فرمود: هرکس نتواند در حق ما صله کند برای مستمندان از شیعیان ما صله کند.
قرآن کریم می‌فرماید:
«یَسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَیْرٍ فَلِلْوَالِدَیْنِ وَالأَقْرَبِینَ» یعنی از تو می‌پرسند که چه چیزی را انفاق کنند، بگو: آنچه از خیر انفاق کنید، برای پدر، مادر، خویشاوندان...
انسان باید از نزدیکترین آغاز کند، سپس به دیگر مستمندان و نیازمندان برسد.
۷- رعایت زمان و مکان
زمان و مکان در افزایش پاداش انفاق تأثیر دارد.
قرآن کریم می‌فرماید:
«لاَ یَسْتَوِی مِنکُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُوْلَئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَهً مِّنَ الَّذِینَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا»؛ یعنی کسانی که پیش از فتح، انفاق و جهاد کردند با کسانی که پس از آن انفاق کردند و جهاد نمودند، برابر نیستند، آنان درجه ی بالاتری دارند.
پیش از فتح مکه، مسلمانان پریشان و ضعیف بودند، ولی پس از فتح مکه از قدرت و شوکت برخوردار بودند، آنان که در آن ایام پریشانی و نداری انفاق و یا جهاد کردند با انفاق‌کنندگان زمان دیگر فرق می‌کنند.
دو عنصر زمان و مکان در پاداش عبادات، از جمله انفاق، تأثیرگذار است و لذا کسانی که در جنگ بدر شرکت کردند با دیگر مجاهدان فرق دارند.
و اینک شماری از احادیث صریح درباره زمان و مکان:
۱- امام باقر(ع) فرمود: خیر و شرّ در روز جمعه چندین برابر است
۲- ایشان همچنین فرمود: حسنه و سیئه در روز جمعه مضاعف می‌شود.
۳- امام صادق(ع) فرمود: پدرم هر روز جمعه یک دینار صدقه می‌داد و می‌فرمود: صدقه در روز جمعه به جهت شرافت جمعه بر دیگر روزها چندین برابر می‌شود.
۴- پیامبراکرم(ص) پس از بیان پاداش قرائت سوره توحید فرمود: و آن پاداش در ماه رجب چندین برابر می‌شود.
۵- امام صادق(ع) از پیامبراکرم(ص) روایت کرده که پاداش حسنات در ماه شعبان هفتاد برابر می شود.
۶- امام صادق(ع) فرمود: صدقه در روز جمعه چندین برابر می‌شود.
۷- ایشان همچنین در حدیث دیگری فرمود: کسی که در ماه رمضان صدقه بدهد، خداوند هفتاد نوع بلا را از او دفع می‌کند.
۸- پیامبراکرم(ص) در این رابطه فرمود: پاداش حسنات در ماه رمضان به چندین برابر می‌رسد و اعمال خیر در آن مورد قبول قرار می‌گیرد.
۹- پیامبراکرم(ص) در حدیثی از جایگاه حرم مکه سخن گفتند و در پایان فرمودند: از این رو خداوند حسنات را در حرم مضاعف و سیئات را نیز در حرم مضاعف فرموده است.
۱۰- پیامبراکرم(ص) در فرازی از وصایای خود به ابوذر فرمود: ای ابوذر! برای هر نَفَسی که در مسجد بکشی، خداوند درجه‌ای در بهشت عنایت فرماید، فرشتگان برای تو درود می‌فرستند، برای هر نفسی ۱۰ حسنه می‌نویسند و ۱۰ سیئه محو می‌کنند.
براساس احادیث فوق و ده‌ها حدیث دیگر عنصر زمان و مکان در پاداش اعمال تأثیر فراوان دارد.
از این رهگذر باید در شب‌ها و روزهای ماه رمضان از خدمت به خلق، گره‌گشایی از امور مؤمنین و صدقه به مستمندان و نیازمندان غفلت نکرد.
۸- رعایت جایگاه افراد
یکی از صحرانشینان به محضر امام حسین(ع) رسید و اظهار حاجت نمود، امام حسین(ع) فرمود: من از تو سه پرسش می‌کنم، اگر یکی را پاسخ دادی یک سوم، اگر دو تا پاسخ دادی دو سوم و اگر هر سه را پاسخ دادی همه نیاز تو را برطرف می‌سازم که از جدم شنیدم که فرمود: اَلْمَعْروُفُ بِقَدْرِ الْمَعْرِفَهِ؛ بخشش به مقدار معرفت و شناخت باشد.
چون پاسخ داد، امام حسین(ع) هزار دینار طلا و یک انگشتر قیمتی به او عطا فرمود.
۹- احسان و خیر به نیت اموات
پدر، مادر، حق‌داران، بی وارثان و بد وارثان که از دنیا رفته‌اند و نامه اعمالشان مختومه شده و قدرت یک «لا له إلاّ اللّه» گفتن را ندارند، بر روزه‌داران و باورداران شایسته است به شکرانه این که زنده مانده، و یک بار دیگر بر سرِ سفره اِنعام الهی در ماه خدا قرار گرفته‌اند، به عنوان نیابت از سوی آنان نماز، دعا، تلاوت قرآن، دستگیری از نیازمندان و خیرات و مبرات از سوی آنان انجام دهد.
هر عمل مستحبی که انسان انجام دهد و پاداش آن را به یکی از شیعیان اهدا کند، پاداش آن به آن شخص می‌رسد، بدون این که چیزی از ثواب اهداکننده کم شود. این عمل در مورد خویشان نوعی صله رحم و در مورد پدر و مادر نشانه نیکوکار بودن و ترک آن موجب قطع رحم و عاق والدین شدن است.
کسی از پیامبراکرم(ص) درخواست وصیت کرد، در ضمن وصیت خود به او فرمود: از پدر و مادرت اطاعت کن و در حق آن‌ها نیکی کن، چه در حال حیات باشند یا در حال ممات.
برای آشنایی با آسایشگاه سالمندان و معلولین انوار آفتاب اینجا و برای کمک به آسایشگاه اینجا کلیک کنید.
منبع: ایکنا
