آغاز ماه ذیقعده برای حضرت کاظم و حضرت رضا علیهم السلام و دودمان نبوت، پیام آور شادی و پایان یک انتظار طولانی است؛ زیرا حضرت نجمه سلام الله علیها فرزندی جز حضرت رضا علیه السلام نداشت. مدتها پس از ایشان صاحب فرزندی نشد حضرت رضا علیه السلام در سال 148 ه ق و حضرت معصومه سلام الله علیها در سال 173، یعنی با 25 سال فاصله متولد گردید. امام صادق علیه السلام نیز به ولادت چنین بانویی بشارت داده بود.
گلی از بوستان امامت
حضرت معصومه علیها السلام در سال 173 هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود. پدرش امام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام و مادرش حضرت نجمه بود که به علت پاکی و طهارت نفس به او طاهره می گفتند.
آغاز ماه ذی قعده برای حضرت رضا علیه السلام و دودمان نبوت پیام آور شادی و پایان بخش انتظاری عمیق و شورآفرین بود؛ زیرا حضرت نجمه فرزندی جز حضرت رضا علیه السلام نداشت و مدت ها پس از حضرت رضا نیز دارای فرزندی نشده بود.
از آنجا که سال ولادت حضرت رضا علیه السلام 148 هجری قمری و سال ولادت حضرت معصومه علیها السلام 173 قمری است و بین این دو ولادت بیست و پنج سال فاصله بود و از طرفی امام صادق علیه السلام ولادت چنان دختری را مژده داده بود، خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله بی صبرانه در انتظار طلوع خورشید وجود حضرت معصومه علیها السلام بودند. آن حضرت در 28 سالگی و در روز دوازدهم ربیع الثانی سال 201 هجری قمری به جوار رحمت حق شتافت.
رویدادهای مهم زمانه
امام کاظم(ع) در زمان خلافت هارون دو بار زندانی شد. مدت زندانی شدن آن حضرت در مرتبه اول مشخص نیست ولی در مرتبه دوم از سال 179 تا183 هجری قمری یعنی مدت چهار سال در زندان بود که به شهادت ایشان منجر شده است.
حضرت امام موسی کاظم(ع) در سال 183 هجری به شهادت رسید، حضرت معصومه(س) در عصر شهادت پدر بزرگوارش ده سال و برادر ارجمندش حضرت امام رضا(ع) سی وپنج سال داشتند.
دوره امامت امام رضا علیه السلام بیست سال بود که ده سال نخست آن با خلافت «هارون الرشید»، پنج سال با خلافت «محمد امین » و پنج سال آخر با خلافت «عبدالله المامون » معاصر بود.
تزلزل شخصیت مامون و قیامها و حکومتهای مستقلی که در اندک مدتی جان گرفته بود، او را بر آن داشت تا به همان سیاست پیشین عباسیان، که با شعارهایی به نفع علویان حکومت عباسی را از آن خود ساختند، تمسک جوید و رژیم عباسی را با تدبیری زیرکانه از سقوط حتمی نجات بخشد.
این برنامه، مساله ولایتعهدی امام رضا(ع) بود; مساله ای که حضرت(ع) دلایل پذیرش آن را چنین بیان کرده است:
«خدا می داند چقدر از این کار بدم می آمد. ولی چون مرا مجبور کردند که میان کشته شدن یا ولایتعهدی یکی را برگزینم ... در واقع این ضرورت بود که مرا به پذیرفتن آن کشانید و من تحت فشار بودم.»
هجرت حضرت معصومه سلام الله علیها
هجرت حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) از مدینه به مرو، هجرتی اجباری بود که هر نوع تصمیم گیری را از وی سلب کرده بود. لذا خاندان پیامبر و خاصان امام که بی فروغ او زندگی برایشان مفهومی نداشت، قصد هجرت به ایران کردند و لیکن مخالفت دستگاه خلافت باعث شد تا هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) با یکسال تاخیر صورت پذیرد.
حسن بن محمد بن حسن قمی گوید:
«از سادات حسینیه از فرزندان موسی بن جعفر علیهما السلام که به قم آمدند، فاطمه بود دختر موسی بن جعفر علیها السلام.
چنین گوید بعضی از مشایخ قم که چون امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام را از مدینه بیرون کردند تا به مرو رود از برای عقد بیعت به ولایت عهد برای او سنة ماتین، خواهر او فاطمه بنت موسی بن جعفر علیهم السلام در سنه احدی و ماتین به طلب او بیرون آمد.
چون به ساوه رسید، بیمار شد. پرسید که میان من و میان شهر قم چه قدر مسافت است، او را گفتند که ده فرسخ است.
خادم خود را بفرمود تا او را بردارد و به قم برد. خادم او را به قم آورد و در سرای موسی بن خزرج بن سعد اشعری فرود آمد و نزول کرد ...»
چشمه سار فضایل
اهل‌بیت علیهم السلام به فضایل و مناقب حضرت فاطمه معصومه علیها السلام حتی قبل از تولد ایشان اشاره کرده‌اند. امام جعفر صادق علیه السلام در ضمن حدیث مشهوری- پیش از آن‌که امام کاظم علیه السلام متولد شوند. از دفن پیکر مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در قم خبر داده و در این‌باره فرموده بودند:
«آگاه باشید! حرم خدا، مکه است و ... همانا قم، کوفه کوچک است و سه در از درهای هشت‌گانه بهشت به سوی قم گشوده می‌شود. به زودی بانویی از تبار من در قم دفن میگردد و نام او فاطمه دختر موسی است و با شفاعت او، همه شیعیان من داخل بهشت خواهند شد».
این پیشگویی امام صادق علیه السلام درباره ارتحال حضرت معصومه علیها السلام در قم پیش از ولادت پدر بزرگوارش، بسیار حائز اهمیت است و از مقام بسیار شامخ آن‌حضرت حکایت می‌کند.
کریمه اهل‌بیت علیها السلام نمونه کامل زهد، تقوا، عفاف، عبادت و نهایت ارادت و معرفت در حق امام زمان خویش بودند و در معنویت به چنان جایگاهی رسیدند که امام رضاعلیه السلام لقب «معصومه» را به ایشان عطا کردند و پس از رحلت خواهرشان فرمودند:
«من زار‌المعصومة بقم کمن زارنی؛ هر فردی معصومه علیه السلام را در قم زیارت کند، همانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد».
تجلی گاه فاطمه زهرا سلام الله علیها
آیت الله مرعشی نجفی به طلاب گفت: علت آمدنم به قم، این بود که پدرم آقا سید محمود مرعشی که از زهّاد و عبّاد زمان خود بود، چهل شب در حرم امیر مؤمنان علیه السلام بیتوته کرد؛ تا از عنایات آن حضرت برخوردار شود.
شبی در حال مکاشفه آن حضرت را دید و به او فرمود: سید محمود! چه می خواهی؟
عرض کرد: می خواهم بدانم قبر فاطمه علیهاالسلام کجاست؟
حضرت فرمود: من نمی توانم بر خلاف وصیت آن بانو، قبر را معلوم کنم.
عرض کرد: پس اگر بخواهم آن حضرت را زیارت کنم، چه کنم؟
فرمود: خداوند جلال و جبروت حضرت زهرا علیهاالسلام را به حضرت معصومه علیهاالسلام عنایت کرده است. هر کس بخواهد ثواب زیارتش را درک کند، به زیارت فاطمه معصومه علیهاالسلام برود.
سپس آیت الله مرعشی نجفی گفت: من به همین سبب به قم آمدم و ماندگار شدم و اکنون شصت سال است که هر روز اولین زائر این بانو هستم.( فروغی از کوثر زندگانی حضرت معصومه علیهاالسلام به نقل از پرسمان - اسفند ماه سال 1390 شماره 110)
جرعه نوش احادیث امامت
یکی از محکم ترین احادیث دربارۀ امامت امیرمؤمنان علی (ع)، حدیث متواتر و قطعی غدیر است که پیامبر اکرم (ص) در بخشی از خطبه غدیر فرمود: «ای مردم! من امر خلافت را به عنوان امامت و وراثت در نسل خود تا روز قیامت به ودیعه می سپارم و من ابلاغ کردم آنچه را که مأمور به ابلاغش بودم تا حجت باشد بر حاضر و غایب و بر همۀ کسانی که حضور دارند یا ندارند، به دنیا آمده اند یا نیامده اند. پس حاضران به غایبان و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند.»
متأسفانه این حدیث خیلی زود به فراموشی سپرده شد، ولی همیشه افرادی بودند که این احادیث را به یاد امت آورند. از جمله کسانی که در حساس ترین زمان این حدیث را به گوش مردم رساند، حضرت فاطمه معصومه (س) است.
بیان این حدیث از سوی حضرت معصومه (س) در دوران خلافت هارون و مأمون که خود را پیشوای برحق مسلمانان می دانستند، سخت برضد آنان بود و اثبات حقانیت حضرت موسی کاظم (ع) و حضرت رضا (ع) بسیار تأثیر داشت و جانانه ترین دفاع امامت به حساب می آمد.
بانوی کرامت
مقام شفاعت حضرت معصومه (س) از دو منبع سرچشمه گرفته است، اولین مورد، زیارت نامه آن حضرت می باشد که بیانگر این مسئله است می خوانیم. «فِاَنّ لَک عِندالله شأناً مِن الشأن» و یا «اِشفَعی لَنا فی الجنه» و مورد دیگر احادیث حضرات معصومین (ع) است که جایگاه شفاعت را برای آن حضرت، تبیین نموده اند، مثلا امام صادق (ع) می فرماید؛ «أَلَا إِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابٍ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا إِلَی قُمَّ تُقْبَضُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی اسْمُهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُوسَی وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِمْ» « بهشت 8 در دارد که 3درآن بسوی قم است، در قم زنی از فرزندانم به نام فاطمه درگذرد و بشفاعت او همه شیعه هایم به بهشت داخل می شوند»؟
از این حدیث استفاده می شود که آن حضرت شفیعه امت هستند و کسانی که صلاحیت شفاعت را دارا باشند از پرتو شفاعت ایشان برخوردار خواهند بود.
حقیقت هم این است که تشیع، مدیون کریمه اهل بیت (س) است، یعنی فرهنگ اهل بیت (ع) به کمک ایشان، در دنیا نشر پیدا کرده است، اگر حوزه علمیه قم، سهمی در هدایت بشر، داشته است به خاطر این است که سکان این حوزه بر محور و مرقد مطهره آن حضرت در چرخش است.
قم و برکات حضرت معصومه سلام الله علیها
وقتی حضرت معصومه سلام الله علیها به قم تشریف فرما شدند جمعی از سادات و بزرگان و علمای کوفه به قم آمدند و بزرگان این شهر برای استقبال از ایشان بهترین خانه ها را به ایشان پیشنهاد کردند و باغ ها و املاک بسیاری وقف ایشان شد؛ بعدها علما و بزرگان بسیاری در این شهر حضور یافتند که جمع آنان به دویست هزار محدث می رسد. داخل ضریح مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، پنج دختر امام یعنی شخص حضرت علیها السلام، دختر امام جواد علیه السلام، دو دختر امام دهم علیه السلام و یک دختر امام یازدهم علیه السلام، مدفون هستند.
وجود دویست هزار محدث در اطراف ضریح حضرت فاطمه معصومه علیها السلام از جمله علی بن ابراهیم قمی و زکریابن آدم و... باعث درخشان تر شدن این شهر شده است، وقتی سید بحرالعلوم به قم مشرف می شدند از چهارراه بازار به سمت حرم، پابرهنه میشد که مبادا به قبور این بزرگان در مسیر راه بی حرمتی شود؛ نظیر چنین کاری را نیز ملاصدرا انجام می داد.
مرحوم صاحب جواهر، نقل کرده است که اگر میتوانستم قبر علی بن ابراهیم قمی را به شکل گنبد طلایی میساختم؛ زیرا ایشان نه هزار روایت از معصومین علیهم السلام نقل کرده است. در روایتی آمده است که بزرگی انسان به اندازه روایاتی است که نقل کرده است؛ این درحالی است که علی بن ابراهیم قمی نه هزار روایت را نقل کرده در حالی که حضرت عبدالعظیم با آن همه کرامات تنها صد و هشت روایت را نقل کرده است.(حجت الاسلام والمسلمین احمد عابدی، معارف، شماره 98)
حضرت معصومه سلام الله علیها در کلام و سیره بزرگان
بدون ترديد نقش حضرت معصومه (سلام اللَّه عليها) در قم شدن قم و عظمت يافتن اين شهر عريقِ مذهبىِ تاريخى، يك نقش ما لا كلام فيه است. اين بانوى بزرگوار، اين دختر جوانِ تربيت شده ى دامان اهل بيت پيغمبر، با حركت خود در جمع ياران و اصحاب و دوستان ائمه (عليهم السّلام) و عبور از شهرهاى مختلف و پاشيدن بذر معرفت و ولايت در طول مسير در ميان مردم و بعد رسيدن به اين منطقه و فرود آمدن در قم، موجب شده است كه اين شهر به عنوان پايگاه اصلى معارف اهل بيت (عليهم السّلام) در آن دوره ى ظلمانى و تاريكِ حكومت جباران بدرخشد و پايگاهى بشود كه انوار علم و انوار معارف اهل بيت را به سراسر دنياى اسلام از شرق و غرب منتقل كند. (بيانات مقام معظم رهبری حفظه الله در ديدار طلاب، فضلا و اساتيد حوزه علميه قم (29/ 07/ 1389))
با خادمان کریمه
زمانی که انقلاب پیروز شد و امام خمینی(ره) به قم آمدند و به مدرسه فیضیه وارد شدند ما در آنجا توانستیم امام را ببینیم ..
شبها امام می آمدند حرم برای زیارت. شب اول نگذاشتند ایشان را ببینیم.
شب دوم با هم قرار گذاشتیم سر و صدا کنیم بلکه بتوانیم امام را ببینیم. یک نفر بازاری که اسلحه و بی سیم در دست داشت جلوی ما را گرفت امام متوجه سر و صدای ما شدند و فرمودند:
- چکارشان دارید، بگذارید بیایند.
ما با حالت گریه پیش امام رفتیم، ایشان فرمودند:
- اینها خادمین عمه من هستند.
در سایه سار شعر
ای ازلیت به تربت تو مخمّر
وی ابدیت به طلعت تو مقرّر
آیت رحمت ز جلوه تو هویدا
رایتِ قدرت در آستین تو مضمر
عصمت تو تا کشیده پرده به اجسام
عالَم اجسام گردد عالَم دیگر
این است آن نور کز تجلّی قدرت
داد به دوشیزگانِ هستی زیور
آبروی مُمکنات، جمله از این نور
گر نبُدی، باطل آمدند سراسر
عرصه قم غیرت بهشت برین است
بلکه بهشتش یساولی است برابر
زیبد اگر خاک قم به عرش کند فخر
شاید گر لوح را بیابد همسر
خاکی عجب خاک! آبروی خلایق
ملجأ بر مسلم و پناه به کافر
متن ادبی
شهر مدینه چشم به راه تو بود و چشم های جهانیان نیز؛
چشم به راه نوزادی از دودمان پاکزاد عصمت و طهارت.
اوّل ذی قعده سال 173 هجری قمری بود که فاطمه معصومه(س) بر شاخسار بوستان شکوفان احمدی شکفت و جهان در طراوت وجودش و نامش، نَفَس تازه کرد و خجستگی را برای شیفتگانش به ارمغان آورد.
«سلام بر تو ای از سلاله رسول خدا
سلام بر تو ای میوه دل زهرا و خدیجه کبرا
سلام بر تو ای دختر علی مرتضی
ای فرزند حسن مجتبی و ای فرزند حسین
و سلام بر تو ای دختر موسی بن جعفر...»
و این همه کلمات روشن زمزمه من است وقتی به زیارت تو می آیم.
وقتی به زیارت تو می آیم، مشتاق و بیقرار دیدار توأم که دیدار تو غبار روبی دل است و نشاط جان.
داستان
آفتاب وسط آسمان بود. دانه های درشت عرق از سر و صورت مسافران جاری بود. کاروان آرام آرام از شهر دور می شد. صدای زنگ شترهای کاروان، تنها صدایی بود که در آن دشت و صحرا شنیده می شد.
محمد در فکر آن طومار بود که غلامی قبل از حرکت کاروان به او داده بود. با خود می گفت چگونه ممکن است دختری ده ساله پاسخ سؤالاتی را بداند که بزرگان شهر از پاسخ آن عاجزند. در همین فکرها بود که ناگهان همهمه ای در میان کاروانیان افتاد. او از هم سفرش پرسید: چه شده؟ این هیاهو برای چیست؟ عبدالله گفت: می گویند موسی بن جعفر از این سو می آید، و با دست به سویی اشاره کرد.
مسافران با خوش حالی بدان سو می دویدند. برخی پیاده و بعضی سواره. آری خودش بود، امام موسی بن جعفر (ع). سلام کردند و دورش حلقه زدند. او با مهربانی پاسخ همه شان را داد.
محمد گفت: در مدینه بودیم برای دیدار با شما و پرسیدن سؤال هایمان. رفتیم به خانه تان. گفتند: مسافرت رفته اید. سؤال ها را نوشتیم و به غلام دادیم تا هنگامی که برگشتید، پاسخ ها را برایمان بفرستید، اما دخترتان فاطمه معصومه، پاسخ آن ها را نوشتند و به ما دادند. می خواستیم شما هم نگاهی به پاسخ هایش بیندازید تا جایی برای وسوسه شیطان نباشد و ما با خیالی آسوده پاسخ سؤالات را به صاحبانشان برسانیم.
امام با مهربانی نگاهی به محمد کرد و طومار را از دستش گرفت و شروع به خواندن کرد. آن گاه سرش را بلند کرد و در حالی که لبخندی روی لبانش نشسته بود، فرمود: «پدرش فدای او باد، همه را درست نوشته». محمد که شرمنده بود، طومار را گرفت و گفت: مگر می شود در خانه امام بود و از علم بهره ای نداشت؟( انتظار نوجوان، شماره 64)
کتابشناسی حضرت معصومه سلام الله علیها
- از زلال كوثر: داستان‌ها و روایت‌هایی از زندگی حضرت فاطمه معصومه(س)
عباس رمضانی، صدیقه قاسمی، كتاب تارا، 48 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1394، 1000 نسخه.
- نشانی از بی‌نشان: «گذری داستانی بر زندگی حضرت فاطمه معصومه(س)»
حسین حاجی‌پور، سیدمحمدجواد حسینی فاطمی، سوق، 72 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1394، 1000 نسخه.
- اشراقات من حیاة: بازتابی از زندگی حضرت فاطمه معصومه(س)
جاسم محمد، حسن جهانگیری، آستان مقدسه حضرت معصومه(س)، 32 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1394، 3000 نسخه.
- فراقنامه پریشان: شرح سفر حضرت معصومه(ص) به شعر از مدینه تا وفات در قم از روی نسخه‌ی شخصی
عباسخان افشار، مقدمه: احسان‌الله جهانشاهی، نیكان كتاب، 158 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1394، 1000 نسخه.
- كاش تو را می‌دیدم: فرازهایی از زندگی بانو معصومه(س) و حوادث تاریخی زمان ایشان
مژگان شیخی، ویراستار: مریم یعقوبی، قدیانی، 112 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 5 سال 1394، 2200 نسخه.
كتابي گشوده از بهشت/ تازه‌های کتاب درباره حضرت فاطمه معصومه(س)
فروغی از کوثر ؛ کتابشناسی حضرت معصومه(س)
کتابنامه حضرت معصومه(س)
مستدرک «کتابنامه حضرت معصومه»
منبع: شبکه قرآن و معارف سیما
