مسواک زدن مانند لباس پوشیدن و سایر رفتارهای خودیاری متشکل از مراحل طولانی وگستردهای است و مانند همه رفتارهای پیچیده باید در مراحل خیلی جزئی آموزش داده شود.
بهترین راهبرد برای آموزش مسواک زدن ترکیب شیوه های الگودهی، تقلید و راهنمایی است. برای هر مرحله روش زیر توصیه میشود.
۱. برای هر مرحله دستور بدهید. مثلا "مسواک را خیس کن".
۲. اگر فقط با گفتن، کودک میتواند عمل مورد نظر را انجام دهد به او کمک نکنید و هر گاه هر مرحله را به طور کامل انجام داد او را تشویق کنید. در صورتی که کودک نتوانست آن را انجام دهد، با روش الگو دهی به او آموزش دهید. یعنی ابتدا خودتان عمل موردنظر را انجام دهید تا کودک ببیند.
۳. اگر کودک نتوانست عمل مورد نظر را تقلید کند، با گرفتن دستش به اوکمک کنید و به تدریج میزان کمکتان را کاهش دهید.
۴. هنگامی که کودک فهمید در ازای فرمان شما کدام عمل را باید انجام دهد، ممکن است برخی مواقع به یادآوری نیاز داشته باشد. بنابراین در این مرحله از راهنمایی دیداری استفاده کنید.
۵. اگر برای یادآوری به کودک راهنمایی دیداری کافی نبود، با هدایت کردن دستهایش در طول کار به او کمک نمایید و او را تشویق کنید.
۶. به عنوان یک قاعده کلی، در ابتدا به تدریج میزان کمک فیزیکی را کاهش دهید. سپس میزان و فراوانی راهنمایی های دیداری و در نهایت راهنمایی های کلامی را حذف کنید.
در واقع، هنگامی آموزش ما به پایان میرسد که وقتی فقط به کودک می گوییم "دندانهایت را مسواک بزن، او بتواند به طور مستقل دندانهایش را مسواک بزند".
اولین گام در آموزش رفتارهای پیچیده، شکستن رفتار به اجزاء کوچکتر است تا با تکیه بر اصول زنجیره سازی آن را به کودک آموزش داد. ضمنا برای آموزش باید از الگودهی و آموزش تقلیدی نیز کمک گرفت.
به والدین و مربیان توصیه میشود برای اموزش رفتار مسواک زدن از الگوی زیر پیروی کنند و هر کدام از مراحل را با حوصله و به دنبال همدیگر آموزش دهند.
مراحل آموزش به ترتیب زیر است:
۱. برداشتن مسواک
۲. باز کردن شیر آب
۳. خیس کردن مسواک
۴. بستن شیر آب
۵. گرفتن خمیر دندان با دست دیگر
۶. باز کردن در خمیر دندان
۷. کنار گذاشتن در خمیر دندان
۸. مالیدن خمیر دندان روی مسواک
۹. بستن در خمیر دندان
۱۰. کنار گذاشتن خمیر دندان
۱۱. برداشتن مسواک
۱۲. مسواک زدن سطوح بیرونی دندانهای بالایی و پایینی
۱۳. مسواک زدن سطوح درونی دندانهای بالایی و پایینی
۱۴. مسواک زدن روی دندانها
۱۵. کنار گذاشتن مسواک
۱۶. برداشتن لیوان
۱۷. باز کردن شیر آب
۱۸. پر کردن لیوان آب
۱۹. بستن شیر آب
۲۰. شستن دهان
۲۱. کنار گذاشتن لیوان
۲۲. باز کردن آب
۲۳. شستن مسواک
۲۴. گذاشتن مسواک سر جایش
۲۵. بستن شیر آب
۲۶. خشک کردن دستها
این ترتیب مراحل به نظر ترتیب مناسبی می باشد اما باز هم همه چیز بستگی به توانایی کودک دارد و ممکن است این ترتیب مراحل برای کودکی ساده و برای کودکی دیگر دشوار باشد که باید از سطح توانایی کودک غافل نبود.
بنابراین بهترین ترتیب ممکن را برای اموزش رفتار مسواک زدن به کودکتان آموزش دهید و هر مرحله را که کودک با موفقیت گذراند او را تقویت کنید و به او پاداش بدهید.
ضمنا باید توجه داشت که در صورتی کودک شما چندین مرحله را بلد بود (برای مثال باز کردن شیر آب و خیس کردن مسواک و ... ) می توانید از آن مراحل صرف نظر کنید و مستقیم به سراغ مراحل بعد بروید؛ اما کودک حتما همان مراحلی را هم که بلد است انجام دهد تا به مرحله جدید برسد.
منبع: موسسه خیریه دوست اتیسم
