طرح جدید برای تهران؛ مدرسه سالمندان جایگزین خانه سالمندان می‌شود

در پژوهشی که شهرداری تهران درخصوص روند سالمندی در تهران و لزوم آمادگی برای نگهداری از آنها انجام شده پیشنهاد ایجاد «مدرسه سالمندی» مطرح شده است.

در حال حاضر جمعیت سالمندان بالای ۶۰ سال ایران حدود ۱۰.۷۱ درصد از جمعیت کشور یعنی نزدیک به ۹.۲ میلیون نفر است و از سال ۵۵ تا ۹۸ یعنی طی ۴۳ سال جمعیت سالمندی ایران از ۵ به ۱۰ درصد رسیده و پیش بینی می شود تا سال ۱۴۲۰ مجددا جمعیت سالمندی دو برابر و به ۲۰ درصد برشد.

 استمرار این رشد باعث عبور جمعیت سالمندان ایران از یک سوم جمعیت کشور در دهه ۱۴۳۵ الی ۱۴۴۵ یعنی حدود ۳۵ میلیون نفر خواهد شدوکشور ایران تا چند دهه سالخوردگی جمعیتی را تجربه خواهد کرد.بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در سال ۹۵، جمعیت سالمندان شهر تهران معادل ۱۰.۵ درصد جمعیت کل است و بر اساس جمعیت سالمندان مناطق ۲۲ گانه، مناطق ۲، ۵ و ۴ دارای بیشترین جمعیت سالمندان هستند.

در پژوهشی که شهرداری تهران درخصوص روند سالمندی در تهران و لزوم آمادگی برای نگهداری از آنها انجام شده پیشنهاد ایجاد «مدرسه سالمندی» شده است .دراین پژوهش آمده است: روند پیری جمعیت شهر تهران، تغییر سبک زندگی و شرایط اقتصادی عموم خانواده ها، به گونه ای است که مراقبت و همراهی دائمی از سالمندان در طول روزبرای بسیاری از خانوارها مقدور نخواهد بود.

 با توجه به آسیب پذیر بودن این گروه سنی، فراهم کردن بستری برای حفظ استقلال و حضور ایمن سالمندان در فضای شهری، بدون نیاز به فرد مراقب، ضروری به نظر می رسد؛ در غیراین صورت این قشر از اجتماع طرد شده و سلامت  جسم و روان آنها به خطر خواهد افتاد.

 اگر شرایط برای حضورمستقل و ایمن سالمند در خانه و محله فراهم نباشد، راه حل غالب، مراجعه به مراکز شبانه روزی نگهداری سالمندان است که آسیب های زیادی به همراه دارد. ایده مدرسه سالمند، در کنار توانبخشی محیطی شهر، یک راه حل میانی برای توانبخشی، آموزش و مراقبت از افرادی است که با ورود به دوران سالمندی، هنوز توان حفظ روابط اجتماعی و دریافت خدمات آموزشی را دارند.

 در این روش، سالمند توانمند می شود و با مناسب سازی فضاهای عمومی محله برای سالمندان با توجه به رویکردها و راهکارهای طراحانه، امکان فعالیت و دریافت مستقل خدمات آموزشی وتوانبخشی سالمندان فراهم می شود. بنابراین حضور سالمند در فضای ایمن محله افزایش و روابط اجتماعی او ارتقاء پیدا می کند.

تهران در طی یک قرن، از شهری با 220 هزار نفر جمعیت به یکی از بزرگترین کالنشهرهای جهان تبدیل شده است. در واقع، تغییرات جمعیتی و هر آنچه با آن مرتبط است، همگی تهران امروز را ساخته اند و آیندهای را رقم خواهند زد که با امروز متفاوت خواهد بود.

از این رو، تحولات جمعیتی فرصت ها و چالشهای زیادی را برای کالنشهر تهران ایجاد کرده، امروزه تقویت فرصتها و در عین حال به حداقل رساندن مسائل جمعیتی، پیش بینی نیازهای آتی شهروندان و برآورد زیرساخت مورد نیاز برای برطرف کردن آنها، چالشهای اصلی توسعه در گذار آینده پژوهی شهری هستند.

 یکی دیگر از چالشهای مدیریت شهری در آینده، عواقب تغییرات جمعیتی است. علاوه بر این، تغییرات ساختار سنی به سمت سالمندی و کاهش بعد خانوار مخصوصاً در دو دهه اخیر، نیازمند نگرشی جدید در مدیریت شهری است.

این روند موجب می شود تا در خانوارها تعداد افراد کمتری برای مراقبت از سالمندان باقی بماند. پیش بینی میشود در طیف گستردهای از خانوار شهری، به جز افراد شاغل، عضو بالغ دیگری برای نگهداری از عضو سالمند در ساعات کاری روز نباشد و این تهدیدی برای سالمندان آتی شهر است.

 محدودیت ها و آسیب پذیر بودن این گروه سنی موجب می شود که مناسب سازی معابر و فضاهای عمومی بیش از قبل ضرورت داشته باشد.اگر فضاهای عمومی برای حضور سالمندان مناسب سازی نشوند، دچار بی عدالتی و تبعیض خواهند شد. همچنین سالمندان فقیر و یا معلول، محرومیت های چندگانه را تجربه می کنند. در پژوهشهای مختلف از آنها به عنوان قشر نامرئی و یا قربانی در پروژههای عمرانی و یا برنامه ریزی شهری یاد شده است.

رویکردهای مختلفی در پی انتقادات وارده به این نابرابری مطرح شده است؛ از جمله رویکرد «دوستدار سالمند» در نوسازی محلات ، «سالمند موفق» در برنامه ریزی اجتماعی و «توانبخشی محیطی» که سیاستهای تفصیلی برای برنامه ریزی و طراحی محلات و فضاهای شهری دارند. مشارکت سالمندان در برنامه های توسعه ای خصوصاً در مقیاس محلی حائز اهمیت است.حس تعلق سالمندان به محله و شناخت دیرینه آنها از روابط و ارتباطات محله باعث می شود که این افراد برای رویکرد مشارکتی، بخش مهمی از جامعه هدف برنامه ریزان باشند.

 لذا ایجاد بستر مناسب برای توانبخشی و مشارکت اجتماعی سالمندان ضروری است. توانبخشی نه تنها آموزش، بلکه مجموعه ای از مداخلات در فضای شهری را شامل می شود که برای مناسب سازی و تجهیز محیط، حمایت و توانمندسازی افراد کم توان اعمال می شود.

هر سه رویکرد فوق، ملاحظات بسیار مفیدی برای مناسب سازی فضاهای عمومی و معابر شهری جهت حفظ حضور و حقوق سالمندان و افراد کم توان دارد. همچنین شهرداری تهران این توان و استعداد را دارد که به عنوان حلقه واسط، امر هماهنگی بین بخشهای مختلف در این زمینه را به دست گیرد. با توجه به سبک زندگی فزاینده شهروندان تهرانی، کاهش بعد خانوار در دهه اخیر و همچنین وضعیت اقتصادی، به نظر می رسد در آینده اغلب اعضای بزرگسال خانواده، شاغل یا محصل باشند، لذا سالمندان ناگزیر در ساعات کاری روز تنها خواهند ماند و این امر آسیبهای زیادی به همراه خواهد داشت.

 بنابراین، پیشنهاد می شود سالمندانی که هنوز توانایی تعامل و آموزش در گروه هم سال را دارند، به جای سپرده شدن به مراکز نگهداری شبانه روزی، به مدارس سالمند مراجعه کرده و متناسب با روحیه، نیاز و توان خود در کارگاههای توانبخشی، خودمراقبتی و سالمت شرکت کنند .

 فرآیند سالمندی با کاهش تدریجی توان همراه است و چیزی که این رنج را برای سالمند تسکین خواهد داد، حمایت و روابط اجتماعی است. ماندن در مراکز شبانه روزی سالمندان حتی در جوامع غربی حسی از تنهایی و طرد اجتماعی به همراه دارد و این مسأله به شدت بر سلامت روان تأثیرگذار است.

 اگر ایده مدرسه سالمند دنبال شود، ضمن تکریم سالمندان، توانبخشی و آموزش آنها موجب کاهش هزینه های درمان و افزایش مشارکت در اجتماع خواهد شد. خوشبختانه، شهر تهران از تجربه موفق در این زمینه خالی نبوده و تجاربی موفق نیز دارد. از سال 1395 مرکزی برای آموزش و توانبخشی روزانه سالمندان با اخذ مجوز از اداره کل بهزیستی فعالیت خود را با همکاری شهرداری منطقه پنج، شورای ملی سالمندان و دانشکده علوم بهزیستی و توانبخشی ادامه داده است. 

 حمید صاحب، مدیرکل سلامت شهرداری تهران هم در گفت و گویی درخصوص برنامه های شهرداری بر شهروندان سالمند گفته است: در اداره کل سلامت شهرداری تهران برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی مختلفی را برای سالمندان برگزار کردیم که یکی از آنها برگزاری رقابت‌های نشاط سالمندی با شعار «سالم پیر شویم» بود که در آن ۱۲۰۰ تیم متشکل از سالمندان بالای ۶۰ سال در مسابقات شرکت کردند. همچنین برپایی بازارچه توانمندی‌های سالمندان و راه اندازی مراکز آموزشی و نگهداری در دستور کار قرار دارد.

مدیرکل سلامت شهرداری تهران با بیان اینکه راه اندازی مراکز روزانه مراقبت سالمندی در راستای ارتقای سلامت و نشاط سالمندان با نام فرآهنگ (فرای آهنگ زندگی) در مناطق ۲۲ گانه در دستور کار اداره کل سلامت شهرداری قرار دارد، گفت: مراکز فرهنگی ویژه سالمندان با هدف افزایش استقلال و ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان شهر تهران و همچنین افزایش و بهبود کیفیت خدمات و مراقبت‌های جامع و یکپارچه سلامت سالمندان، ارتقاء مهارت‌های فردی و اجتماعی متناسب با نیازهای سالمندان و کاهش انزوای اجتماعی سالمندان طراحی شده است که در هفته سالمند مرکز فرآهنگ منطقه ۲۱ افتتاح خواهد شد.

صاحب با بیان اینکه در پژوهشی که وزارت بهداشت در سطح ملی در مورد سلامت سالمندان در کشور در سال گذشته انجام داده، افزود: بیشترین ریزفاکتورهای سلامت سالمندان و شرایط سالمندان با ریسک بالا شناسایی شده است که ما در این مراکز فرآهنگ نیز در نظر داریم که این اطلس سلامت را سرلوحه کار خود قرار داده و برنامه ریزی‌ها بر اساس آن انجام خواهد گرفت.

وی با اشاره به به صدا درآمدن زنگ هشدار سالمندی در تهران گفت: تغییر از شبکه خانوادگی و فامیلی گسترده اما متمرکز در یک محله به خانوارهای هسته‌ای در آپارتمان‌های کوچک و پراکنده سبب شده که ما با افزایش شدید سالمندان تنها و یا کاهش شدید اطرافیان یک سالمند به دلایلی مانند کاهش تعداد فرزندان خانواده‌ها که معمولا این تعداد فرزندان به یک یا دو فرزند تقلیل یافته است و یا نداشتن فرزند برسیم.

صاحب با بیان اینکه علاوه بر نداشتن فرزند و یا تک فرزندی سالمندان، شاهد افزایش تعداد سالمندان تنها که دچار تجرد قطعی هستند نیز مورد توجه است، اظهار کرد: این سالمندان بدون همسر هستند که یا اساسا ازدواج نکردند و یا همسر خود را بنا به دلایلی از جمله طلاق یا فوت از دست داده‌اند.

مدیرکل سلامت شهرداری تهران با بیان اینکه قطعا شاهد افزایش شدید سالمندان تنها یا بدون همسر به ویژه در زنان سالمند در دو دهه آینده خواهیم بود، گفت: این در حالیست که با توجه به ارزش‌های فرهنگی و مذهبی جامعه ما و نیز محدودیت‌های شدید زیرساختی و نیز کمبود ظرفیت در مراکز نگهداری ـ اقامتی، مشکلات فراوانی در مراقبت غیر رسمی خانواده و اجتماع محور سالمندان در دو دهه آینده ایجاد خواهد شد که نیاز است مورد توجه جدی قرار گیرد.

منبع:  اکوایران