محققان کشور در یک پژوهش جالب، نحوه به نمایش درآمدن سالمندان در فیلم‌های سینمایی ۳۰ سال اخیر ایران را بررسی کرده و متوجه شده‌اند این طرز نمایش، با نوعی تبعیض مواجه بوده است.
سـالمندی بـر اسـاس سـن تقویمـی بـه عبـور از مـرز ۶۰ و یـا ۶۵ سـال گفتـه می‌شود. امـروزه بـه دلیـل توسـعه اجتماعــی اقتصــادی، رشــد جمعیت‌ها کاهش یافته و امیــد به زندگـی در جهـان افزایش یافته است و به همین دلیل، در حـال حاضـر رشـد جمعیـت سـالمندان بیـش از رشـد کلـی جمعیـت جهـان اسـت.
برآوردهـای سـازمان بهداشـت جهانـی و سـازمان ملـل نشـان داده اســت تــا ســال ۲۰۳۰ میــلادی، جمعیــت ســالمندان در سراســر دنیـا بـه ۱۶ درصـد و در ایـران بـه ۱۷.۵ درصـد افزایـش خواهـد یافـت. یکـی از مـواردی کـه بـر طـول عمـر و سلامتی ســالمندان تأثیرگــذار اســت، عدم وجود مســئله «تبعیــض ســنی» اســت.
بنا بر نظر متخصصان، تبعیـض سـنی بـه معنـی تعصـب و تصـورات قالبـی منفـی علیـه مـردم صرفاً بـر اسـاس سـن آنها اسـت، نگرشی منفـی نسـبت بـه سـالمندان که می‌تواند بـر روی زندگـی و سـلامت آنـان تأثیـر منفـی بگـذارد.
تحقیقـات نشـان می‌دهند کــه افــراد ســالخورده بــا نگــرش منفــی نســبت بــه دوران سـالمندی، ۷.۵ سـال کمتـر از افـرادی کـه دارای نگـرش مثبـت هسـتند عمـر می‌کنند.
چنین تبعیـضی در جامعـه را در منابـع متعـددی می‌توان بررسـی کــرد کــه یکــی از آنها تبعیــض ســنی بصــری در رسانه‌ها اســت. تبعیــض ســنی بصــری، اصطلاحی جدیــد اســت و بیانگــر ســالمندانی اســت کــه در نقش‌های فرعــی و بــدون ویژگی‌های مثبــت بــه تصویــر کشــیده می‌شوند.
این موضوع، دستمایه گروهی از پژوهشگران کشور از دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و دانشگاه علوم اجتماعی تهران گردیده تا با توجه به آن، پژوهشی را در خصوص وضعیت بازنمایی نقش سالمندان در فیلم‌های سینمایی ایران در سه دهه اخیر بررسی کنند.
برای انجام این مطالعه، محققان، ۶۵ نقش سالمند از ۴۱ فیلم با محوریت سالمندی را از بین فیلم‌های سینمایی ایرانی در ۳۰ سال اخیر مورد ارزیابی قرار دادند.
نتایج این بررسی‌ها نشان داد که بازنمایی نقش سالمندان در فیلم‌های سینمایی ایران در ۳۰ سال اخیر همراه با تبعیض سنی بوده و کلیشه‌های منفی، جایگاهی ویژه در آنها داشته‌اند. ضمن آنکه در دهه اخیر نسبت به سال‌های پیش از آن تغییر بارزی در این خصوص رخ نداده است.
نسیبه زنجری، استادیار مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و سه همکار دیگرش در این پژوهش می‌گویند: «بنا بر یافته‌ها، در فیلم‌های بررسی‌شده، اکثریت سالمندانی که نشان داده شده‌اند سالمندان جوان، مرد و دارای قومیت فارس بوده‌اند. ژانر بیشتر فیلم‌ها درام بوده و بیشتر سالمندان، نقش فرعی داشته‌اند. در کل بیشتر فیلم‌ها، تصورات قالبی منفی را در قبال سالمندان نشان داده‌اند».
آنها می‌افزایند: «طبق این بررسی‌ها، پرتکرارترین کلیشه‌های سنی در ۳۰ سال اخیر کلیشه سنی پایند و اصولی(مثبت) و محزون(منفی) بوده‌اند و روند تغییرات تصورات قالبی در ۳۰ سال اخیر، چندان قابل توجه نبوده است».
بر اساس نتایج فوق، تصــورات قالبــی منفــی بازنمایــی شــده در شــخصیت ســالمند مــرد، بیشــتر از شــخصیت ســالمند زن بــوده است و در نتیجه بازنمایــی شـخصیت مـردان سـالمند نسـبت بـه زنـان منفی‌تر بـوده اسـت.
زنجری و همکارانش اشاره کرده‌اند: «به طور کلی تصویـری کـه از سـالمندان در فیلم‌های ســینمایی ایــران نمایــش داده شــده اســت، تصویــری تبعیض‌آمیز اسـت. این در حالی است که تصویـری کـه از ســالمندان در رسانه‌ها ارائــه می‌شود می‌تواند بــر تصــورات سـالمندان از خـود و همچنیـن نسـل جـوان تأثیـر مسـتقیم داشـته باشـد».
به اعتقاد آنها، «چنانچـه تصویـر مثبتـی از شـخصیت سـالمند در رسانه‌ها ارائــه شــود، باعــث افزایــش آگاهــی از پتانسیل‌ها و فرصت‌ها و توانمندی‌های ســالمندان در دوران ســالمندی شــده و مشــارکت اجتماعــی آنــان را نیــز افزایــش می‌دهد و برعکــس».
این یافته‌ها که در نشریه علمی پژوهشی «سالمندشناسی» متعلق به انجمن علمی پرستاری ایران منتشر شده‌اند، حاکی از آن هستند که نیاز است در مداخلات رسانه‌ای مرتبط با سالمندان و تولید فیلم‌هایی با محوریت سالمندی، دقت و توجه بیشتری صورت گیرد تا به ارتقای سالمندی فعال و احترام و شمول اجتماعی بیشتر سالمندان در جامعه منجر شود.
منبع: ایسنا
