محققان در یک مطالعه مروری جدید، به اهمیت توجه ویژه به زندگی اجتماعی افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی پرداخته و وضعیت فعلی و همچنین مشخصات وضعیت مطلوب را در این خصوص تشریح کرده‌اند.
زندگی یا زیست نرمال، به عنوان یک ارزش، حق و مسئولیتی است که هم به شخص و هم به گروه‌های مختلف جامعه داده شده است. زندگی انسان، ماهیتی اجتماعی دارد و در خلأ صورت نمی‌گیرد.
قلمرو زندگی اجتماعی، شبکه‌ای از نهادهای سازمان‌یافته است که افراد به وسیله آن‌ها خود را نمایندگی می‌کنند. زندگی اجتماعی و حضور فعال در زمینه‌های اجتماعی، یک موضوع اساسی در بطن جامعه است و افراد بر اساس ذهنیت و شرایط اجتماعی به دنبال استفاده بهتر و بیشتر از گزینه‌های موجود هستند.
زندگی اجتماعی درواقع به زندگی مجموعه‌ای از افراد انسانی اطلاق می‌شود که توسط قوانین و آداب و رسوم خاص به هم پیوند خورده‌اند و در کنار هم زندگی دسته جمعی دارند.
بنا بر گفته‌های صاحب‌نظران، منظور از زندگی دسته‌جمعی، زیستن افراد در یک منطقه آب و هوایی، استفاده از مواد غذایی مشترک و غیره نیست، بلکه ماهیت اجتماعی آن مدنظر است؛ یعنی، نیازها، فعالیت‌ها و کارها، منشأ اجتماعی دارند که جز با تقسیم کارها و تقسیم بهره‌ها در داخل یک نظام اجتماعی امکان‌پذیر نیست.
افراد دارای معلولیت یکی از این گروه‌های اجتماعی هستند که معمولا از امتیازهای زندگی اجتماعی، کمترین بهره را دریافت کرده‌اند. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، حقوق اساسی افراد دارای معلولیت، شامل حق دسترسی و مشارکت در همه امور اجتماعی و زندگی است.
سازمان جهانی سلامت نیز اظهار داشته است که زندگی مستقل و مشارکت، یک اصطلاح اساسی در زندگی افراد دارای معلولیت است. با این حال، در اکثر جوامع، هیچ استاندارد طلایی برای زندگی ایده‌آل و مطلوب برای افراد دارای معلولیت در دسترس نیست.
گروهی از پژوهشگران کشورمان از دانشگاه کاشان، این موضوع را در یک پژوهش مورد بحث قرار داده‌اند. آن‌ها در این مطالعه، به مرور تحقیقات انجام شده در خصوص زندگی اجتماعی افراد دارای معلولیت جسمی- حرکتی در ایران پرداخته‌اند.
در این پژوهش که به شیوه مرور نظام‌مند انجام شده است، محققان مطالعات مرتبط با موضوع را در پایگاه‌های علمی کشور و برای بازه زمانی ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۰ جست‌وجو کرده و پس از استخراج اطلاعات، مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند.
بررسی داده‌های مطالعات مشخص کرد که اکثر مطالعات انجام شده در خصوص این موضوع، در مناطق توسعه‌یافته‌تر ایران صورت گرفته است و این مطالعات از لحاظ زندگی اجتماعی و زمینه‌های اجتماعی در دو دسته کنش‌های ذهنی و کنش‌های عینی زندگی اجتماعی افراد دارای معلولیت جسمی-حرکتی جای می‌گیرند.
در این تحقیق مشخص شد که عوامل مؤثر بر زندگی اجتماعی افراد دارای معلولیت شامل چهار عامل جمعیت‌شناختی، اجتماعی-فرهنگی، ساختاری و کالبدی و عامل فردی-روان‌شناختی است.
بنا بر توضیحات محمد گنجی، دانشیار و پژوهشگر علوم اجتماعی دانشگاه کاشان و دو تن دیگر از همکارانش، «با توجه به مطالعات پیشین و خلأهای موجود، می‌توان گفت مطالعات معلولیت، مستلزم بررسی همه‌جانبه و چندبعدی ابعاد زندگی و بستر اجتماعی آنان است. با توجه به عوامل مؤثر بر زندگی اجتماعی افراد داری معلولیت، فرآیند چندبعدی و میان رشته‌ای، منجر به یک دید کل‌نگر و یکپارچه در این حوزه می‌شود».
آن‌ها می‌گویند: «ساختار فرهنگی جامعه اجازه حضور فعال و مستمر افراد دارای معلولیت در اجتماع را نمی‌دهد. همچنین خدمات اجتماعی، رفاهی و امکانات شهری جوابگوی نیازهای حداقلی آنان نیست و زمینه زندگی مستقل برای این افراد فراهم نشده است. از این رو، نیاز به بازنگری در مطالعات و سیاستگذاری اجتماعی و رفاهی افراد دارای معلولیت به طور محسوسی وجود دارد».
بر اساس یافته‌های این تحقیق، در زمینه‌های اجتماعی، متغیرهای مرتبط با عوامل اقتصادی مانند دستیابی به شغل و رفاه اقتصادی از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است، به گونه‌ای که می‌توان گفت منابع اقتصادی، عامل مهمی در تجربه زندگی اجتماعی نرمال افراد دارای معلولیت هستند.
به گفته گنجی و همکارانش، «یافته‌های پژوهش از ضرورت سیاست‌های رفاهی در زندگی افراد دارای معلولیت خبر می‌دهند. از این رو ایجاد کسب و کار مناسب با توانایی‌های این افراد باید از اهداف کوتاه مدت و بلندمدت سیاستگذاری‌های اجتماعی باشد تا زمینه حضور فعال و پویای این افراد در عرصه‌های اجتماعی فراهم شود».
آن‌ها معتقدند: «ساختار اقتصادی و سیستم حمایتی ناقص و ناکارآمد باعث شده است که خدمات مددکاران اجتماعی در حیطه توانبخشی به‌ویژه بعد اجتماعی آن کمتر موردتوجه قرار بگیرند. این در حالی است که توانبخشی اجتماعی، فرد را قادر می‌کند تا عملکرد اجتماعی خود را به طور عادلانه در زندگی اجتماعی ارتقاء دهد».
در توانبخشی اجتماعی مواردی همچون هدایت ذهنی-معنوی، هدایت فیزیکی، مشاوره اجتماعی و مشاوره روانی-اجتماعی، خدمات دسترسی، کمک‌های اجتماعی، هدایت جامعه‌پذیری مجدد و ارتقای دانش و مهارت‌های جدید برای افراد دارای معلولیت از اهمیت زیادی برخوردار هستند.
این یافته‌های پژوهشی را فصل‌نامه «برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی» وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی منتشر کرده است.
منبع: ایسنا
